Της ΟΛΓΑΣ ΘΕΜΕΛΗ*
Η πρόσφατη αυτοκτονία της 29χρονης κοπέλας από την Αλβανία σε κρατητήριο του Αστυνομικού Τμήματος Χερσονήσου στην Κρήτη, στο οποίο είχε οδηγηθεί μετά τη σύλληψή της προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία απέλασής της, έλαβε εν μέσω καλοκαιρινής ραστώνης ελάχιστη δημοσιότητα.
Μας θύμισε, ωστόσο, ότι οι αυτοκτονίες κατά τη διάρκεια του περιορισμού της ελευθερίας στα αστυνομικά κρατητήρια αποτελούν για το Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης της χώρας μας ένα τεράστιο πρόβλημα. Ως γνωστόν, σε μια κοινωνία ευνομίας και ευταξίας η προστασία του έννομου αγαθού της ζωής των πολιτών αποτελεί την ύψιστη υποχρέωση. Η αθέτηση, άρα, αυτής δεν συνιστά εκ μέρους της πολιτείας «παράλειψη λύτρωσης από κίνδυνο ζωής»;
Ο κρατούμενος είναι και παραμένει υποκείμενο δικαιωμάτων ακόμα και μετά τον περιορισμό της ελευθερίας του. Υπογραμμίζεται, μάλιστα, ότι τα δικαιώματά του είναι θεσμικά τα ίδια ως προς το περιεχόμενό τους με τα αντίστοιχα δικαιώματα των ελεύθερων πολιτών διαφέροντας μόνο ως προς τον τρόπο άσκησής τους. Ωστόσο, παρά τις συνταγματικές επιταγές του νόμου, η κράτηση δεν περιορίζει μόνο -ως όφειλε- «την προς τόπο κίνηση». Σε κάποιες περιπτώσεις η στέρηση της ελευθερίας συνδέεται ακόμα και με την απώλεια της ίδιας της ζωής.
Τα πραγματικά αίτια της αυτοχειρίας κατά τη διάρκεια της κράτησης δεν μπορεί παρά να αναζητηθούν στην επίδραση που ασκεί ο κατασταλτικός μηχανισμός της αστυνομίας. Τα «δεινά της σύλληψης», η απότομη μετάβαση από καθεστώς πλήρους ελευθερίας σε καθεστώς απόλυτου περιορισμού, η απάνθρωπη συχνά συμπεριφορά των φορέων του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, η πρόκληση υπέρμετρου άγχος, η αβεβαιότητα και ο φόβος προφυλάκισης και ενδεχόμενης καταδίκης οδηγούν στην επικράτηση της «διχότομης σκέψης»: ή όλα ή τίποτα. Οι σκέψεις επικεντρώνονται στο τώρα και κάθε οραματισμός του μέλλοντος ακυρώνεται. Υπό αυτές τις συνθήκες η «ύστατη φυγή» προβάλλει ως μοναδική διέξοδος λύτρωσης.
Στα αστυνομικά κρατητήρια της χώρας το θύμα -νεαρής συνήθως ηλικίας- αφαιρεί τη ζωή του κυρίως διά απαγχονισμού, ενώ βρίσκεται στον χώρο κράτησης μόνο του, τις πρώτες κιόλας ώρες μετά τη σύλληψή του, χρησιμοποιώντας μέσα και σημεία πρόσδεσης που είτε φέρει μαζί του (π.χ. ζώνη, κορδόνια κ.λπ.) είτε βρίσκει στο κρατητήριο (όπως σεντόνια, κουβέρτες, κάγκελα, εξωτερικούς σωλήνες κ.ά.).
Στη συνέχεια η ελληνική έννομη τάξη διά της τυπικής διεξαγωγής μιας ένορκης διοικητικής εξέτασης συνήθως «νίπτει τας χείρας της» ενοχοποιώντας και πάλι την ατομική προσωπικότητα. Ετσι, σχεδόν πάντα, η αυτοχειρία ταυτίζεται με την τρέλα. Η συντήρηση του μύθου της σύνδεσης ψυχικής ασθένειας και επικινδυνότητας, ψυχικής διαταραχής και εγκλήματος αποδεικνύεται για άλλη μία φορά ιδιαίτερα βολική.
Την ίδια στιγμή, σε διεθνές επίπεδο άλλες δικαιοταξίες περισσότερο υπεύθυνες εφαρμόζουν σε κάθε χώρο αστυνομικής κράτησης σημαντικά μέτρα πρόληψης της αυτοχειρίας, όπως:
* Εκπαίδευση στην αναγνώριση κρατουμένων υψηλού κινδύνου τέλεσης αυτοκτονίας.
* Πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού ψυχικής υγείας.
* Συνεργασία με εξειδικευμένους φορείς ψυχικής υγείας από την κοινότητα.
* Διενέργεια άμεσου διαγνωστικού έλεγχου για την εκτίμηση της κατάστασης.
* Ψυχολογική στήριξη κρατουμένων με τάσεις αυτοκτονικού ιδεασμού.
* Ευαισθητοποίηση του προσωπικού της αστυνομίας και η αποφυγή τεχνικών ανάκρισης που ενδέχεται να επιδεινώσουν την ψυχική κατάσταση των υπό κράτηση ατόμων.
* Συστηματική παρακολούθηση κρατουμένων υψηλού κινδύνου.
* Αφαίρεση επικίνδυνων προσωπικών αντικειμένων και δημιουργία ασφαλών χώρων φύλαξης.
Υπογραμμίζεται ότι θέματα σχετικά με την υγεία και την ασφάλεια των υπό κράτηση ατόμων προτάσσονται και αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή. Οι βασικές αρχές κάθε παρέμβασης περιλαμβάνουν:
* Τον σεβασμό των δικαιωμάτων του κρατουμένου.
* Την άμεση και έγκαιρη ανταπόκριση.
* Τη σταθεροποίηση της κατάστασης που προκαλεί την ψυχική ένταση.
* Τη δημιουργία ενός κλίματος κατανόησης (θετική ακρόαση, ενσυναίσθηση κ.λπ.).
* Την επικέντρωση στο πρόβλημα και τη διερεύνηση των διαστάσεών του.
* Την εξατομικευμένη μεταχείριση και τον εντοπισμό των ιδιαίτερων αναγκών.
* Την ενθάρρυνση του ατόμου για συνεργασία και αποδοχή βοήθειας.
Στη χώρα μας η εμπλοκή στα γρανάζια της ποινικής μηχανής «ετικετοποιεί» εκείνον που στερείται την ελευθερία του, αγνοώντας δραματικά και συχνά επιδεικτικά οποιαδήποτε άλλη του ιδιότητα. Ετσι εκείνη «του κρατούμενου» υπερισχύει, καταπίνοντας ανελέητα κάθε άλλο γνώρισμα, στοιχείο ή χαρακτηριστικό τού υπό κράτηση ατόμου όπως το φύλο, την ηλικία, την ύπαρξη ασθένειας φυσικής ή ψυχικής, την εθνικότητά του κ.ά. Συχνά μάλιστα -σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς από ένα σύγχρονο κράτος δικαίου- η διαφορετικότητα όχι μόνο δεν τυγχάνει αυξημένης προστασίας αλλά αντίθετα εγκληματοποιείται. Η επιπρόσθετη ιδιότητα του μετανάστη, του Τσιγγάνου, του τοξικοεξαρτημένου, του ασυνόδευτου ανήλικου κ.ά. συνιστούν για τη δικαιοταξία μας μια επιπλέον επιβάρυνση, επιτείνοντας τον αποκλεισμό τού ήδη αποκλειόμενου.
Πώς αλλιώς εξηγείται ο υψηλός αριθμός συλλήψεων, προφυλακίσεων και αυτοκτονιών αλλοδαπών, χρηστών ουσιών και ψυχικά διαταραγμένων πολιτών;
Κάθε αυτόχειρας κρατούμενος αποτελεί για το δικαιικό μας σύστημα έμπρακτο παράδειγμα καταστρατήγησης του δικαιώματος για σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και αξίας, που, ενώ συνταγματικά το αξιώνει, στην πράξη δεν έχει μάθει να τιμά. Κάθε αυτοκτονία μέσα στα μιαρά του κρατητήρια της ελληνικής αστυνομίας αποτελεί θάνατο στα χέρια του κράτους, κραυγή απελπισίας για την ανάγκη προάσπισης του υπέρτατου έννομου αγαθού της ζωής και ντροπή κάθε πολιτείας που θέλει να αποκαλείται ευνομούμενη.
* Λέκτορας Εγκληματολογικής Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Μας θύμισε, ωστόσο, ότι οι αυτοκτονίες κατά τη διάρκεια του περιορισμού της ελευθερίας στα αστυνομικά κρατητήρια αποτελούν για το Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης της χώρας μας ένα τεράστιο πρόβλημα. Ως γνωστόν, σε μια κοινωνία ευνομίας και ευταξίας η προστασία του έννομου αγαθού της ζωής των πολιτών αποτελεί την ύψιστη υποχρέωση. Η αθέτηση, άρα, αυτής δεν συνιστά εκ μέρους της πολιτείας «παράλειψη λύτρωσης από κίνδυνο ζωής»;
Ο κρατούμενος είναι και παραμένει υποκείμενο δικαιωμάτων ακόμα και μετά τον περιορισμό της ελευθερίας του. Υπογραμμίζεται, μάλιστα, ότι τα δικαιώματά του είναι θεσμικά τα ίδια ως προς το περιεχόμενό τους με τα αντίστοιχα δικαιώματα των ελεύθερων πολιτών διαφέροντας μόνο ως προς τον τρόπο άσκησής τους. Ωστόσο, παρά τις συνταγματικές επιταγές του νόμου, η κράτηση δεν περιορίζει μόνο -ως όφειλε- «την προς τόπο κίνηση». Σε κάποιες περιπτώσεις η στέρηση της ελευθερίας συνδέεται ακόμα και με την απώλεια της ίδιας της ζωής.
Τα πραγματικά αίτια της αυτοχειρίας κατά τη διάρκεια της κράτησης δεν μπορεί παρά να αναζητηθούν στην επίδραση που ασκεί ο κατασταλτικός μηχανισμός της αστυνομίας. Τα «δεινά της σύλληψης», η απότομη μετάβαση από καθεστώς πλήρους ελευθερίας σε καθεστώς απόλυτου περιορισμού, η απάνθρωπη συχνά συμπεριφορά των φορέων του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, η πρόκληση υπέρμετρου άγχος, η αβεβαιότητα και ο φόβος προφυλάκισης και ενδεχόμενης καταδίκης οδηγούν στην επικράτηση της «διχότομης σκέψης»: ή όλα ή τίποτα. Οι σκέψεις επικεντρώνονται στο τώρα και κάθε οραματισμός του μέλλοντος ακυρώνεται. Υπό αυτές τις συνθήκες η «ύστατη φυγή» προβάλλει ως μοναδική διέξοδος λύτρωσης.
Στα αστυνομικά κρατητήρια της χώρας το θύμα -νεαρής συνήθως ηλικίας- αφαιρεί τη ζωή του κυρίως διά απαγχονισμού, ενώ βρίσκεται στον χώρο κράτησης μόνο του, τις πρώτες κιόλας ώρες μετά τη σύλληψή του, χρησιμοποιώντας μέσα και σημεία πρόσδεσης που είτε φέρει μαζί του (π.χ. ζώνη, κορδόνια κ.λπ.) είτε βρίσκει στο κρατητήριο (όπως σεντόνια, κουβέρτες, κάγκελα, εξωτερικούς σωλήνες κ.ά.).
Στη συνέχεια η ελληνική έννομη τάξη διά της τυπικής διεξαγωγής μιας ένορκης διοικητικής εξέτασης συνήθως «νίπτει τας χείρας της» ενοχοποιώντας και πάλι την ατομική προσωπικότητα. Ετσι, σχεδόν πάντα, η αυτοχειρία ταυτίζεται με την τρέλα. Η συντήρηση του μύθου της σύνδεσης ψυχικής ασθένειας και επικινδυνότητας, ψυχικής διαταραχής και εγκλήματος αποδεικνύεται για άλλη μία φορά ιδιαίτερα βολική.
Την ίδια στιγμή, σε διεθνές επίπεδο άλλες δικαιοταξίες περισσότερο υπεύθυνες εφαρμόζουν σε κάθε χώρο αστυνομικής κράτησης σημαντικά μέτρα πρόληψης της αυτοχειρίας, όπως:
* Εκπαίδευση στην αναγνώριση κρατουμένων υψηλού κινδύνου τέλεσης αυτοκτονίας.
* Πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού ψυχικής υγείας.
* Συνεργασία με εξειδικευμένους φορείς ψυχικής υγείας από την κοινότητα.
* Διενέργεια άμεσου διαγνωστικού έλεγχου για την εκτίμηση της κατάστασης.
* Ψυχολογική στήριξη κρατουμένων με τάσεις αυτοκτονικού ιδεασμού.
* Ευαισθητοποίηση του προσωπικού της αστυνομίας και η αποφυγή τεχνικών ανάκρισης που ενδέχεται να επιδεινώσουν την ψυχική κατάσταση των υπό κράτηση ατόμων.
* Συστηματική παρακολούθηση κρατουμένων υψηλού κινδύνου.
* Αφαίρεση επικίνδυνων προσωπικών αντικειμένων και δημιουργία ασφαλών χώρων φύλαξης.
Υπογραμμίζεται ότι θέματα σχετικά με την υγεία και την ασφάλεια των υπό κράτηση ατόμων προτάσσονται και αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή. Οι βασικές αρχές κάθε παρέμβασης περιλαμβάνουν:
* Τον σεβασμό των δικαιωμάτων του κρατουμένου.
* Την άμεση και έγκαιρη ανταπόκριση.
* Τη σταθεροποίηση της κατάστασης που προκαλεί την ψυχική ένταση.
* Τη δημιουργία ενός κλίματος κατανόησης (θετική ακρόαση, ενσυναίσθηση κ.λπ.).
* Την επικέντρωση στο πρόβλημα και τη διερεύνηση των διαστάσεών του.
* Την εξατομικευμένη μεταχείριση και τον εντοπισμό των ιδιαίτερων αναγκών.
* Την ενθάρρυνση του ατόμου για συνεργασία και αποδοχή βοήθειας.
Στη χώρα μας η εμπλοκή στα γρανάζια της ποινικής μηχανής «ετικετοποιεί» εκείνον που στερείται την ελευθερία του, αγνοώντας δραματικά και συχνά επιδεικτικά οποιαδήποτε άλλη του ιδιότητα. Ετσι εκείνη «του κρατούμενου» υπερισχύει, καταπίνοντας ανελέητα κάθε άλλο γνώρισμα, στοιχείο ή χαρακτηριστικό τού υπό κράτηση ατόμου όπως το φύλο, την ηλικία, την ύπαρξη ασθένειας φυσικής ή ψυχικής, την εθνικότητά του κ.ά. Συχνά μάλιστα -σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς από ένα σύγχρονο κράτος δικαίου- η διαφορετικότητα όχι μόνο δεν τυγχάνει αυξημένης προστασίας αλλά αντίθετα εγκληματοποιείται. Η επιπρόσθετη ιδιότητα του μετανάστη, του Τσιγγάνου, του τοξικοεξαρτημένου, του ασυνόδευτου ανήλικου κ.ά. συνιστούν για τη δικαιοταξία μας μια επιπλέον επιβάρυνση, επιτείνοντας τον αποκλεισμό τού ήδη αποκλειόμενου.
Πώς αλλιώς εξηγείται ο υψηλός αριθμός συλλήψεων, προφυλακίσεων και αυτοκτονιών αλλοδαπών, χρηστών ουσιών και ψυχικά διαταραγμένων πολιτών;
Κάθε αυτόχειρας κρατούμενος αποτελεί για το δικαιικό μας σύστημα έμπρακτο παράδειγμα καταστρατήγησης του δικαιώματος για σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και αξίας, που, ενώ συνταγματικά το αξιώνει, στην πράξη δεν έχει μάθει να τιμά. Κάθε αυτοκτονία μέσα στα μιαρά του κρατητήρια της ελληνικής αστυνομίας αποτελεί θάνατο στα χέρια του κράτους, κραυγή απελπισίας για την ανάγκη προάσπισης του υπέρτατου έννομου αγαθού της ζωής και ντροπή κάθε πολιτείας που θέλει να αποκαλείται ευνομούμενη.
* Λέκτορας Εγκληματολογικής Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Αναδημοσίευση από "Ελευθεροτυπία":
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=17/08/2009&s=proektaseis
Δείτε και εδώ σχετικά:
http://adegia.blogspot.com/2009/08/blog-post_18.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου