Το 1815 ο γραμματέας της αγγλικής πρεσβείας, William Turner, πραγματοποίησε ταξίδι στην Παλαιστίνη. Στις 29 Απριλίου, τη νύκτα του Μεγάλου Σαββάτου, παρακολούθησε στο ναό του αγίου τάφου, στα Ιεροσόλυμα, το περίφημο θρησκευτικό έθιμο του αγίου φωτός:
«Μπήκαμε με δυσκολία στο ναό. Προπορευόταν ο γενίτσαρός μας κρατώντας ένα κουρμπάτσι με πολλά δερμάτινα λουριά. Χτυπούσε από δω κι από κει, μ΄ όλο που δεν υπήρχε ανάγκη, για να μας ανοίξει δρόμο. Ο ναός ήταν κατάμεστος από προσκυνητές και θεατές, το λιγώτερο 7.000. Μάταια προσπαθούσε ο αγάς, που στεκόταν στην είσοδο με 40-50 στρατιώτες, να κράτησει την τάξη χτυπώντας αλύπητα με το βούρδουλα. Μέσα στο χώρο του ναού είχαν στηθεί παζάρια με ψωμιά, λαχανικά, φρούτα, κομποσκοίνια, σταυρούς κ.λπ.. Είδα πολλούς προσκυνητές να παζαρεύουν και να ορκίζονται για ένα παρά σε απόσταση 20 μέτρων από τον τάφο του Χριστού».
Ο γενίτσαρος άνοιξε βίαια πέρασμα ανάμεσα στο πλήθος ως την εξέδρα των ρωμαιοκαθολικών μοναχών, αλλά μαζί εισόρμησαν πολλά τουρκόπουλα, παιδιά τού καδή και τού μουφτή. Κοντά τους τρύπωσαν κι άλλοι λέγοντας πως είναι υπηρέτες τους. Οι μοναχοί δεν μπορούσαν να εμποδίσουν την είσοδό τους, γιατί φοβόνταν μήπως προσβάλουν τις Αρχές. Ο Turner έδωσε μάχη να βρει μιά καλή θέση απωθώντας Τούρκους στρατιώτες και προκαλώντας επεισόδιο.... «Τι θέαμα ήταν αυτό. Οι εξέδρες των Ελλήνων και των Αρμενίων ήταν γεμάτες γυναίκες, που είχαν τα μάτια στυλωμένα στον άγιο τάφο και σταυροκοπιόνταν αδιάκοπα. Ολόκληρη η εκκλησία και κυρίως το τμήμα γύρω από τον άγιο τάφο ήταν πήχτρα από πιστούς, άντρες και γυναίκες, που κραύγαζαν, έψελναν και πάλευαν σκληρά να ζυγώσουν το Κουβούκλιο, ενώ Τούρκοι στρατιώτες τους απωθούσαν χτυπώντας τους με βούρδουλα. Είδα το αυτί ενός προσκυνητή να κόβεται σύρριζα. Ο χώρος πλάι στα παράθυρα κατεχόταν από τους πλουσιότερους προσκυνητές, που πλήρωναν στους Έλληνες και τους Τούρκους 200 καί 300 τσεκίνια. Μιά γριά είχε εγκατασταθεί στην είσοδο του ναού από το πρωί της Παρασκευής -όπως μου είπε ένας καλόγερος- πληρώνοντας δύο τάληρα. Ένας κενός χώρος είχε δημιουργηθεί γύρω από το Κουβούκλιο κι εκεί οι προσκυνητές, ο ένας απάνω στους ώμους του άλλου έψελναν τροπάρια. Ομάδες από δέκα ή δώδεκα πιστούς έτρεχαν γύρω-γύρω γκρεμίζοντας όποιον έβρισκαν μπροστά τους καί ουρλιάζοντας.
» Οι αρχιεπίσκοποι των Ελλήνων και των Αρμενίων βρίσκονταν κλεισμένοι από τις 10 στο κουβούκλιο μαζί με ένα Τούρκο, πληρωμένο για να βεβαίωσει, πως το φως κατέβηκε με τρόπο θαυμαστό από τον ουρανό ή τουλάχιστον να κρατήσει το στόμα του κλειστό. Πρίν μπουν στο κουβούκλιο έγινε επιθεώρηση και έσβησαν όλα τα καντήλια. Ο Τούρκος, όπως έμαθα, είπε, ότι είχαν μαζί τους τσακμακόπετρες. («Χειροποίητον μηχανουργίαν» αποκαλούσε την τελετή του φωτός ο πατριάρχης Ιεροσολύμων, Εφραίμ ο εξ Αθηνών, και τους πρωτοστάτες «φωτοποιούς». Δημ. Καμπούρογλου, Μνημεία της Ιστορίας των Αθηναίων, Αθήνα, 1890, τ. Β΄, σελ. 23).
» Στην αρχή σκέφτηκα πως η φλόγα ήταν φωσφορική, για να μη προκαλεί εγκαύματα. Αλλά, όπως διαπίστωσα ήταν κανονική φλόγα και τα λεγόμενα, ότι δεν καίει ήταν παραμύθια των φανατικών».
Η κωμικοτραγική ωστόσο τελετή, που προκαλούσε την οργή ή τη θυμηδία του περιηγητή μας δεν ήταν εφεύρημα των Ελλήνων. Δυτικοί χριστιανοί είχαν σκηνοθετήσει το «θαύμα» πριν από δέκα περίπου αιώνες. Οι Έλληνες το κληρονόμησαν με αγαλλίαση, όταν διαδέχτηκαν τους παπικούς στους Άγιους Τόπους. «Αυτή η ευσεβής απάτη», γράφει ο Gibbon, «που πρωτοεπινοήθηκε κατά τον θ΄ αιώνα, ενισχύθηκε ευλαβικά από τους Λατίνους σταυροφόρους και τώρα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο από τον ελληνικό, αρμενικό και κοπτικό κλήρο μπροστά στους εύπιστους πιστούς, για δικό τους όφελος και για όφελος των τυράννων τους» (The history of the decline and fall of the Roman Empire, Philadelphia, 1868, τ. Ε΄, σελ. 530.)
Δεν χρειαζόταν να δωροδοκηθεί ο Τούρκος «για να κράτησει το στόμα του κλειστό». Η τουρκική εξουσία είχε το ίδιο και μεγαλύτερο από τον κλήρο συμφέρον να διαιωνισθεί η τελετή του αγίου φωτός. Αποτελούσε ευλογία, πραγματικό «θαύμα» για την οικονομία τού τόπου, καθώς συνέρρεαν κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ χιλιάδες χατζήδες από όλο τον κόσμο. Όλοι αυτοί οι προσκυνητές κουβαλούσαν χρυσάφι.
« Ώρα 2 μπήκε ο διοικητής με τους γραμματικούς και τους υπηρέτες. Οι στρατιώτες κατέφυγαν στην πιό σκληρή βία, για να ανοίξουν πέρασμα. Πήρα θέση στη φράγκικη εξέδρα, όπου είχε τοποθετηθεί ένας κομψός σοφάς. Δύο και πέντε άρχισε η ελληνική πομπή γύρω από το κουβούκλιο. Μέτρησα 37 παπάδες εκτός από τον επίσκοπο, τούς μοναχούς και τις καλόγριες. Έκαναν τρεις φορές το γύρο του κουβουκλίου ψάλλοντας μεγαλόφωνα.
» Καθώς ζύγωνε η στιγμή το πλήθος αναταρασσόταν όλο και πιό πολύ και χυμούσε κατά κύματα προς τα παράθυρα του κουβουκλίου. Ούτε οι προσπάθειες των Τούρκων στρατιωτών και εκείνων που είχαν εξασφαλίσει τις προνομιακές θέσεις μπορούσαν να τους απωθήσουν με όλες τις βλαστήμιες, τους γρόθους και τα λακτίσματα, που επιστράτευαν. Τέλος, στις 2 και 20, η φλόγα πρόβαλε από το παράθυρο του Κουβουκλίου. Μιά τρομερή μυριόστομη κραυγή ενθουσιασμού αντήχησε στο ναό. Μόλις φάνηκε το φως, ένα παιδί, που βρισκόταν πλάι άρπαξε τη λαμπάδα κι άρχισε να τρίβει τη φλόγα στο πρόσωπο του, στο λαιμό, στο κεφάλι με τόση ορμή, που την έσβησε με αποτέλεσμα να ξυλοφορτωθεί από τους διπλανούς του. Οκτώ φορές έδωσαν τη φλόγα από το παράθυρο. Και καθώς όλοι οι πιστοί κρατούσαν στα χέρια δέσμες από τέσσερες, έξη, οκτώ ή δώδεκα λαμπάδες, ανάλογα με το πουγγί τους, σε δέκα λεπτά ολόκληρος ο ναός φωτοβολούσε, φλεγόταν. Πέντε λεπτά αργότερα όλα σχεδόν τα κεριά είχαν σβήσει.
» Αλλά τι ενθουσιασμός! Οι άντρες έσερναν τη φλόγα πάνω τους, στις σκούφιες, στα χερομάντηλα, σταύρωναν το πρόσωπο τους με βαθειά ευλάβεια κιι απίστευτη ταχύτητα. Οι γυναίκες άνοιγαν τον κόρφο τους κι έκαναν το ίδιο. Μόλις καίγονταν λίγο οι λαμπάδες τις έσβηναν και τις έπαιρναν στο σπίτι σαν ιερά κειμήλια. Ειδικοί αγγελιαφόροι, εφοδιασμένοι με φανάρια, περίμεναν στην είσοδο, για να μεταφέρουν το φως στα μοναστήρια της Βηθλεέμ, της Νεκρής θάλασσας κ.ά..
» Όταν έσβησαν τα κεριά ένα σύννεφο καπνού απλώθηκε μέσα στο ναό έτσι, που δεν έβλεπες τίποτα μπροστά σου. Ύστερα από την τελετή η τουρκική φρουρά εγκαταστάθηκε μπροστά στην είσοδο του κουβουκλίου κι όσοι πιστοί ήθελαν να μπουν για να προσκυνήσουν έπρεπε να πληρώσουν κατά τις δύο πρώτες μέρες 80 ως 100 πιάστρα και την τρίτη 10 ως 20».
Ο Turner κατόρθωσε να βγει από το ναό στις 4 το πρωί, γιατί υπήρχε μια μόνο πόρτα και κείνη πολύ χαμηλή.
Πλήρες άρθρο εδώ: http://freeinquiry.gr/webfiles/pro.php?id=1250
«Μπήκαμε με δυσκολία στο ναό. Προπορευόταν ο γενίτσαρός μας κρατώντας ένα κουρμπάτσι με πολλά δερμάτινα λουριά. Χτυπούσε από δω κι από κει, μ΄ όλο που δεν υπήρχε ανάγκη, για να μας ανοίξει δρόμο. Ο ναός ήταν κατάμεστος από προσκυνητές και θεατές, το λιγώτερο 7.000. Μάταια προσπαθούσε ο αγάς, που στεκόταν στην είσοδο με 40-50 στρατιώτες, να κράτησει την τάξη χτυπώντας αλύπητα με το βούρδουλα. Μέσα στο χώρο του ναού είχαν στηθεί παζάρια με ψωμιά, λαχανικά, φρούτα, κομποσκοίνια, σταυρούς κ.λπ.. Είδα πολλούς προσκυνητές να παζαρεύουν και να ορκίζονται για ένα παρά σε απόσταση 20 μέτρων από τον τάφο του Χριστού».
Ο γενίτσαρος άνοιξε βίαια πέρασμα ανάμεσα στο πλήθος ως την εξέδρα των ρωμαιοκαθολικών μοναχών, αλλά μαζί εισόρμησαν πολλά τουρκόπουλα, παιδιά τού καδή και τού μουφτή. Κοντά τους τρύπωσαν κι άλλοι λέγοντας πως είναι υπηρέτες τους. Οι μοναχοί δεν μπορούσαν να εμποδίσουν την είσοδό τους, γιατί φοβόνταν μήπως προσβάλουν τις Αρχές. Ο Turner έδωσε μάχη να βρει μιά καλή θέση απωθώντας Τούρκους στρατιώτες και προκαλώντας επεισόδιο.... «Τι θέαμα ήταν αυτό. Οι εξέδρες των Ελλήνων και των Αρμενίων ήταν γεμάτες γυναίκες, που είχαν τα μάτια στυλωμένα στον άγιο τάφο και σταυροκοπιόνταν αδιάκοπα. Ολόκληρη η εκκλησία και κυρίως το τμήμα γύρω από τον άγιο τάφο ήταν πήχτρα από πιστούς, άντρες και γυναίκες, που κραύγαζαν, έψελναν και πάλευαν σκληρά να ζυγώσουν το Κουβούκλιο, ενώ Τούρκοι στρατιώτες τους απωθούσαν χτυπώντας τους με βούρδουλα. Είδα το αυτί ενός προσκυνητή να κόβεται σύρριζα. Ο χώρος πλάι στα παράθυρα κατεχόταν από τους πλουσιότερους προσκυνητές, που πλήρωναν στους Έλληνες και τους Τούρκους 200 καί 300 τσεκίνια. Μιά γριά είχε εγκατασταθεί στην είσοδο του ναού από το πρωί της Παρασκευής -όπως μου είπε ένας καλόγερος- πληρώνοντας δύο τάληρα. Ένας κενός χώρος είχε δημιουργηθεί γύρω από το Κουβούκλιο κι εκεί οι προσκυνητές, ο ένας απάνω στους ώμους του άλλου έψελναν τροπάρια. Ομάδες από δέκα ή δώδεκα πιστούς έτρεχαν γύρω-γύρω γκρεμίζοντας όποιον έβρισκαν μπροστά τους καί ουρλιάζοντας.
» Οι αρχιεπίσκοποι των Ελλήνων και των Αρμενίων βρίσκονταν κλεισμένοι από τις 10 στο κουβούκλιο μαζί με ένα Τούρκο, πληρωμένο για να βεβαίωσει, πως το φως κατέβηκε με τρόπο θαυμαστό από τον ουρανό ή τουλάχιστον να κρατήσει το στόμα του κλειστό. Πρίν μπουν στο κουβούκλιο έγινε επιθεώρηση και έσβησαν όλα τα καντήλια. Ο Τούρκος, όπως έμαθα, είπε, ότι είχαν μαζί τους τσακμακόπετρες. («Χειροποίητον μηχανουργίαν» αποκαλούσε την τελετή του φωτός ο πατριάρχης Ιεροσολύμων, Εφραίμ ο εξ Αθηνών, και τους πρωτοστάτες «φωτοποιούς». Δημ. Καμπούρογλου, Μνημεία της Ιστορίας των Αθηναίων, Αθήνα, 1890, τ. Β΄, σελ. 23).
» Στην αρχή σκέφτηκα πως η φλόγα ήταν φωσφορική, για να μη προκαλεί εγκαύματα. Αλλά, όπως διαπίστωσα ήταν κανονική φλόγα και τα λεγόμενα, ότι δεν καίει ήταν παραμύθια των φανατικών».
Η κωμικοτραγική ωστόσο τελετή, που προκαλούσε την οργή ή τη θυμηδία του περιηγητή μας δεν ήταν εφεύρημα των Ελλήνων. Δυτικοί χριστιανοί είχαν σκηνοθετήσει το «θαύμα» πριν από δέκα περίπου αιώνες. Οι Έλληνες το κληρονόμησαν με αγαλλίαση, όταν διαδέχτηκαν τους παπικούς στους Άγιους Τόπους. «Αυτή η ευσεβής απάτη», γράφει ο Gibbon, «που πρωτοεπινοήθηκε κατά τον θ΄ αιώνα, ενισχύθηκε ευλαβικά από τους Λατίνους σταυροφόρους και τώρα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο από τον ελληνικό, αρμενικό και κοπτικό κλήρο μπροστά στους εύπιστους πιστούς, για δικό τους όφελος και για όφελος των τυράννων τους» (The history of the decline and fall of the Roman Empire, Philadelphia, 1868, τ. Ε΄, σελ. 530.)
Δεν χρειαζόταν να δωροδοκηθεί ο Τούρκος «για να κράτησει το στόμα του κλειστό». Η τουρκική εξουσία είχε το ίδιο και μεγαλύτερο από τον κλήρο συμφέρον να διαιωνισθεί η τελετή του αγίου φωτός. Αποτελούσε ευλογία, πραγματικό «θαύμα» για την οικονομία τού τόπου, καθώς συνέρρεαν κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ χιλιάδες χατζήδες από όλο τον κόσμο. Όλοι αυτοί οι προσκυνητές κουβαλούσαν χρυσάφι.
« Ώρα 2 μπήκε ο διοικητής με τους γραμματικούς και τους υπηρέτες. Οι στρατιώτες κατέφυγαν στην πιό σκληρή βία, για να ανοίξουν πέρασμα. Πήρα θέση στη φράγκικη εξέδρα, όπου είχε τοποθετηθεί ένας κομψός σοφάς. Δύο και πέντε άρχισε η ελληνική πομπή γύρω από το κουβούκλιο. Μέτρησα 37 παπάδες εκτός από τον επίσκοπο, τούς μοναχούς και τις καλόγριες. Έκαναν τρεις φορές το γύρο του κουβουκλίου ψάλλοντας μεγαλόφωνα.
» Καθώς ζύγωνε η στιγμή το πλήθος αναταρασσόταν όλο και πιό πολύ και χυμούσε κατά κύματα προς τα παράθυρα του κουβουκλίου. Ούτε οι προσπάθειες των Τούρκων στρατιωτών και εκείνων που είχαν εξασφαλίσει τις προνομιακές θέσεις μπορούσαν να τους απωθήσουν με όλες τις βλαστήμιες, τους γρόθους και τα λακτίσματα, που επιστράτευαν. Τέλος, στις 2 και 20, η φλόγα πρόβαλε από το παράθυρο του Κουβουκλίου. Μιά τρομερή μυριόστομη κραυγή ενθουσιασμού αντήχησε στο ναό. Μόλις φάνηκε το φως, ένα παιδί, που βρισκόταν πλάι άρπαξε τη λαμπάδα κι άρχισε να τρίβει τη φλόγα στο πρόσωπο του, στο λαιμό, στο κεφάλι με τόση ορμή, που την έσβησε με αποτέλεσμα να ξυλοφορτωθεί από τους διπλανούς του. Οκτώ φορές έδωσαν τη φλόγα από το παράθυρο. Και καθώς όλοι οι πιστοί κρατούσαν στα χέρια δέσμες από τέσσερες, έξη, οκτώ ή δώδεκα λαμπάδες, ανάλογα με το πουγγί τους, σε δέκα λεπτά ολόκληρος ο ναός φωτοβολούσε, φλεγόταν. Πέντε λεπτά αργότερα όλα σχεδόν τα κεριά είχαν σβήσει.
» Αλλά τι ενθουσιασμός! Οι άντρες έσερναν τη φλόγα πάνω τους, στις σκούφιες, στα χερομάντηλα, σταύρωναν το πρόσωπο τους με βαθειά ευλάβεια κιι απίστευτη ταχύτητα. Οι γυναίκες άνοιγαν τον κόρφο τους κι έκαναν το ίδιο. Μόλις καίγονταν λίγο οι λαμπάδες τις έσβηναν και τις έπαιρναν στο σπίτι σαν ιερά κειμήλια. Ειδικοί αγγελιαφόροι, εφοδιασμένοι με φανάρια, περίμεναν στην είσοδο, για να μεταφέρουν το φως στα μοναστήρια της Βηθλεέμ, της Νεκρής θάλασσας κ.ά..
» Όταν έσβησαν τα κεριά ένα σύννεφο καπνού απλώθηκε μέσα στο ναό έτσι, που δεν έβλεπες τίποτα μπροστά σου. Ύστερα από την τελετή η τουρκική φρουρά εγκαταστάθηκε μπροστά στην είσοδο του κουβουκλίου κι όσοι πιστοί ήθελαν να μπουν για να προσκυνήσουν έπρεπε να πληρώσουν κατά τις δύο πρώτες μέρες 80 ως 100 πιάστρα και την τρίτη 10 ως 20».
Ο Turner κατόρθωσε να βγει από το ναό στις 4 το πρωί, γιατί υπήρχε μια μόνο πόρτα και κείνη πολύ χαμηλή.
Πλήρες άρθρο εδώ: http://freeinquiry.gr/webfiles/pro.php?id=1250
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου