Πέμπτη 23 Σεπτεμβρίου 2010

Τα Eυρωπαϊκά Φώτα του Βορρά

Τα ‘Φώτα του Βορρά’ ήταν ο τίτλος μιας έκθεσης ζωγραφικής που έγινε πριν λίγα χρόνια στο Παρίσι συγκεντρώνοντας μεγάλα σκανδιναβικά αριστουργήματα. Αλλά τα ‘Φώτα του Βορρά’ μπορεί να ανταποκρίνονται και σε ό,τι χρειάζεται η Ευρώπη, αν όχι ολόκληρη η Δύση, σήμερα: ένα πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και ηθικό πρότυπο. Όντας ο πρώτος κεντροδεξιός πολιτικός ηγέτης που κέρδισε για δεύτερη φορά τις εκλογές στη σύγχρονη Σουηδία, ο πρωθυπουργός Φρέντρικ Ρέινφελντ όχι μόνο έθεσε τέρμα στην εκλογική ηγεμονία της κεντροαριστεράς στη χώρα του, αλλά και αποκάλυψε ότι το σύγχρονο σκανδιναβικό μοντέλο διακυβέρνησης αφορά ολόκληρη την Ευρώπη.

Σε μια εποχή που οι δημοσιονομικές περικοπές είναι στην ημερήσια διάταξη, η πολιτική εξουσία της Σκανδιναβίας είναι μετριοπαθής και κατά βάση έντιμη. Οι γυναίκες έχουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνία και την πολιτική, και αυτό συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια. Παραδοσιακά ο σκανδιναβικός καπιταλισμός είναι πιο ανθρώπινος και η κοινωνική αδικία, μολονότι υπάρχει και εκεί, είναι πολύ λιγότερο καταστροφική από ό,τι στη Νότια Ευρώπη. Και οι μετανάστες γενικά αντιμετωπίζονται με μεγαλύτερο σεβασμό....Για να είμαστε ειλικρινείς, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν αυτές τις ‘αρετές’. Αλλά η συνήθης αντίδρασή τους είναι να λένε πως ‘δεν είναι για μας’. Οι σκανδιναβικές αρετές, πιστεύουν πολλοί, είναι αδύνατες για όσους δεν προέρχονται από κρύα κλίματα, με μικρούς ομογενείς πληθυσμούς, ικανούς να αποδέχονται αγόγγυστα την υψηλή φορολογία. Μπορεί κανείς να συμπεριφέρεται έτσι, λένε πολλοί Ευρωπαίοι εκτός Σκανδιναβίας, μόνο αν μεγάλωσε σύμφωνα με την προτεσταντική ηθική. Για τους Έλληνες, τους Ιταλούς, αλλά και πολλούς Γάλλους, η φοροδιαφυγή είναι ένα είδος εθνικού χόμπι, κάτι που αντιλαμβάνονται ως ηθική υποχρέωσή τους. Η πολιτική είναι παιχνίδι και η εξουσία ναρκωτικό που σου επιτρέπει να υψώνεσαι πάνω από τον απλό κόσμο. Και ο πειρασμός να θεωρεί κανείς τον εαυτό του ενσάρκωση του κράτους και όχι υπηρέτη του είναι κατά κανόνα ακατανίκητη για τους πολιτικούς της Νότιας Ευρώπης.

Βέβαια είναι επικίνδυνο να εξιδανικεύουμε το σκανδιναβικό μοντέλο. Και οι σκανδιναβικές χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα, όπως δείχνει η ενίσχυση της ξενοφοβικής άκρας δεξιάς στη Δανία ή οι περιστασιακές εκρήξεις επαρχιακού πουριτανισμού στη Νορβηγία.

Σε κάθε περίπτωση όμως, η διαφορά ανάμεσα στις σκανδιναβικές χώρες και τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου σε όρους οικονομικής αποδοτικότητας, κοινωνικού κλίματος και πολιτικής κουλτούρας είναι κάτι παραπάνω από προφανής.

Αλλά και η ασιατική πρόκληση, ιδιαίτερα από την Κίνα, θα έπρεπε να μας κάνει να επανεξετάσουμε την αξία του σκανδιναβικού μοντέλου. Γιατί το κινεζικό παράδειγμα αντιπροσωπεύει για τους Ευρωπαίους μια διπλή ευκαιρία: αφενός να αποκαταστήσουμε την ηθική στον καπιταλισμό μας και αφετέρου να ανακαλύψουμε εκ νέου τις δημοκρατικές μας πρακτικές. Δεν μπορούμε να κάνουμε κηρύγματα στους άλλους για αξίες που δεν ακολουθούμε πια οι ίδιοι. Για να παριστάνεις τον ηθικά ανώτερο, πρέπει και να είσαι. Συν τοις άλλοις, δεν μπορούμε απλά να περιμένουμε ο Κινέζος ‘Άλλος’ να καταρρεύσει κάτω από το βάρος των δικών του αντιφάσεων. Είναι αλήθεια πως αυτές οι αντιφάσεις υπάρχουν, αλλά η κυρία πηγή δύναμης μας δεν μπορεί να είναι η αδυναμία των άλλων. Το κινεζικό μοντέλο – που στη σημερινή του μορφή δεν αντλεί έμπνευση από τον Λένιν αλλά από τις δεκαετίες της πειθαρχημένης οικονομικής ανάπτυξης της Σιγκαπούρης – θέτει σε αμφισβήτηση την παραδοσιακή σύνδεση – γνωστή μας από την εποχή του Άνταμ Σμιθ – ανάμεσα στη δημοκρατία και τον καπιταλισμό.

Στην Κίνα ο καπιταλισμός ευημερεί χωρίς τη δημοκρατία. Υπάρχει μάλιστα ένα σύγχρονο κινεζικό ανέκδοτο που είναι πολύ ενδεικτικό των τρόπων με τους οποίους η χώρα αντιλαμβάνεται το ρόλο της στο σημερινό κόσμο. «Το 1949 ο κομμουνισμός έσωσε την Κίνα. Το 1979 ο καπιταλισμός έσωσε την Κίνα. Και το 2009 η Κίνα έσωσε τον καπιταλισμό».

Την επόμενη μέρα της μεγάλης χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης – που καθόλου δεν έχει τελειώσει – οι Κινέζοι και οι Ασιάτες ρωτούν ορθά κοφτά τους Ευρωπαίους πώς τολμούν να τους κάνουν μαθήματα χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Σε τελική ανάλυση κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης της Ασίας του 1998 ‘εμείς’ δεν τους βοηθήσαμε. Δέκα χρόνια μετά ‘αυτοί’ έσωσαν εμάς.

Η Κίνα σήμερα γίνεται σταδιακά για την Ευρώπη ότι ήταν χτες οι Ηνωμένες Πολιτείες – ένας καθρέφτης που αντανακλά τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία μας. Οι Ευρωπαίοι είναι πάρα πολύ λίγοι για να αποτελέσουν οτιδήποτε άλλο πέρα από ένα ‘εξαιρετικό κομμάτι’ και σε ό,τι αφορά το χαρακτήρα του ευρωπαϊκού καπιταλισμού και σε ό,τι αφορά τις δημοκρατικές μας πρακτικές, τα οποία εμείς οι ίδιοι πρωτίστως θέτουμε σε κίνδυνο.

Τίποτα δεν ωθεί στην αποτυχία περισσότερο από την επιτυχία. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι Ευρωπαίοι χάσαμε τα κίνητρα για να αποδείξουμε την ανωτερότητα των συστημάτων μας. Γίναμε αυτάρεσκοι και οκνηροί. Στο πλαίσιο αυτό, μια ματιά στα Φώτα του Βορρά μπορεί να μας βοηθήσει αν θέλουμε να ξανακερδίσουμε την παγκόσμια έλξη μας και να υπερασπίσουμε τα συγκριτικά μας δημοκρατικά πλεονεκτήματα. Υπάρχει μεγαλύτερη αυστηρότητα αλλά και μεγαλύτερο άνοιγμα κάτω από τα Φώτα του Βορρά και είναι αυτός ακριβώς ο συνδυασμός που χρειαζόμαστε: ένα μείγμα μετριοπάθειας για τους άλλους και φιλοδοξίας για τον εαυτό μας.
sofokleous10.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Share |

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...
Related Posts with Thumbnails