Το ελληνικό zeitgeist

Γράφει ο Λένιν Κοκκίνου
Η κρίση που διανύουμε, μεταξύ άλλων ανέδειξε και την κραυγαλέα αποτυχία των κοινωνικών επιστημών και της κριτικής θεωρίας εν γένει, να περιγράψει τις αλλαγές και τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν στη χρεοκοπία του ελληνικού καπιταλισμού και τη γενικότερη δυσλειτουργία της κοινωνιας. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτό που συναντάμε τελευταία από αυτούς που θα όφειλαν από νωρίς να είχαν σκιαγραφίσει το περίγραμμα των μετασχηματισμών που μας έφτασαν σε αυτή την τραγική κατάσταση, είναι μία φοβική και επιφανειακή καταγραφή των συνεπειών της κρίσης. Ακόμη και στους κόλπους της ριζοσπαστικής αριστεράς απουσιάζει μία συνολικότερη ανάλυση των σύγχρονων δυναμικών του παγκόσμιου καπιταλισμού και των συνεπειών τους στην ελληνική οικονομία και κοινωνία....Όπως συμβαίνει πολλές φορές, σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι η τέχνη εκείνη που πρωταγωνιστεί στην αποτύπωση των υπόρρητων μετασχηματισμών που λαμβάνουν χώρα σε μία κοινωνία και δεν γίνονται αντιλληπτές από το πλήθος αλλά και την ενσωματωμένη διανόηση, η οποία πιασμένη στα δίχτυα αυτού που ο Λακάν περιέγραφε ως “Λόγος του Πανεπιστημίου” (The Discourse of the University), δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί στοιχειωδώς, από κατεστημένα συμφέροντα, ώστε να περιγράψει, έστω και με σχετικό και ελλιπή τρόπο, το κοινωνικό όλον. Η τέχνη όμως όπως απέδειξε πολλες φορές στο παρελθόν, μπορεί να οσμίζεται τις σύγχρονες κοινωνικές δυναμικές και να τις αποτυπώνει με το δικό της σιβυλλικό και κωδικοποιημένο τρόπο, ο οποίος όμως είναι σε θέση να διδάσκει και να ψυχαγωγεί, λειτουργώντας ταυτόχρονα και παρηγορητικά.

Έτσι και στην περίπτωση της ελληνικής κρίσης η τέχνη πρωτοπόρησε για μία ακόμη φορά και εκεί που η κριτική θεωρία και η αριστερά, σε όλες της τις εκδοχές, απέτυχαν αυτή κατάφερε να περιγράψει το zeitgeist της σύγχρονης Ελλάδας, εντοπισμένο σε μία συνεκτική απαρύθμιση των αλλαγών που οδήγησαν στον ύστερο καπιταλισμό. Αναφέρομαι φυσικά στο κορυφαίο καλλιτεχινικό δημιούργημα, το μουσικό κομμάτι με τίτλο “ο Betατζής”, με το συνοδευτικό βίντεοκλίπ του. Το τραγούδι αυτό περιγράφει με εξαιρετική οξυδέρκεια τις αλλαγές που συνέβησαν στην οργάνωση του καπιταλισμού που επέφερε η υπονόμευση και η παρακμή του φορντικού μοντέλου. Την μετατόπιση του κέντρου βάρους στην άυλη εργασία που επικράτησε στις Δυτικές οικονομίες και στην Ελλάδα, όπως περιγράφουν οι Χάρντ και Νέγρι στην τριλογία τους: “Αυτοκρατιορία”, “Πλήθος” και “Commonwealth”. Την χρηματιστικοποίηση που λαμβάνει χώρα τις δεκαετίες της παγκοσμιοποίησης που έδωσε ώθηση σε παρασιτικές, ραντίερικες λειτουργίες ενός τμήματος του κεφαλαίου σε βάρος της πραγματικής οικονομίας, ιδίως στην ελληνική περίπτωση. Αλλά κυρίως τις ιδεολογικές και πολιτισμικες συνέπειες που είχαν αυτές οι αλλαγές στην οργάνωση του παγκόσμιου καπιταλισμού, όπως εκφράζονται συγκεκριμένα στην Ελλάδα. Είναι αυτές τις συνέπειες που περιγράφει και αποκωδικοποιεί ο “Betατζής”, το πως δηλαδή ο ύστερος καπιταλισμός κατάφερε να απορροφήσει, αναμορφώσει και εν τέλει να εξουδετερώσει, έστω και πρόσκαιρα, παραδοσιακές αντιθέσεις, όπως αυτή του κεφαλαίου εργασίας, διαχέοντας τη λογική του κεφαλαίου και του κέρδους στον τρόπο με τον οποίο η εργασία αναπαράγει υλικά τον εαυτό της, αλλά και αντιλαμβάνεται ιδεολογικά τη θέση της μέσα στην κοινωνία. Μία τόσο επεξεργασμένη παρουσίαση δεν θα συναντήσει κανείς πουθενά, εκτός ίσως από τους Luc Boltansky και Eve CHiapello και το μνημειώδες έργο τους ” The new spirit of capitalism”.

Αλλά ο “Betaτζής” δεν περιορίζεται εδώ. Εκτός από τις αλλαγές στην οργάνωση του ελληνικού καπιταλισμού που οδήγησαν στην απομάκρυνση απο την παραδοσιακή οικονομία παραγωγής υλικών αγαθών, στην οικονομια των υπηρεσιών, της άυλης εργασίας που έδωσε ώθηση, ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας σε κερδοσκοπικές, παρασιτικές μορφές καπιταλιστικής συγκρότησης. Τη σκιαγράφιση της διείσδυσης της αστικής ιδεολογίας σε πρώην παραδοσιακά εργατικά στρώματα, με τρόπο που θα ζήλευαν ακόμη και ο Αλτουσέρ και ο Ζίζεκ. Περιγράφει επίσης και της έμφυλη διάσταση αυτών των δυναμικών. Το πως δηλαδή αυτή η διαδικασία επαναθεμελίωσης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και μετασχηματισμού των ιδεολογικών εγκλήσεων των κοινωνικών υποστηριγμάτων, αναπαράγει διαφορετικούς, άνισους ρόλους για τα φύλα, όπως περιγράφει και η Judith Butler στο “Μerely cultural”. Μία ανισότητα σε βάρος βέβαια των γυναικών, η οποία σε τελική ανάλυση αξιοποιείται για να επαναεπιβεβαιώσει και να σταθεροποιήσει την ηγεμονία της αστικής ιδεολογίας στις υποτελείς τάξεις.

Αρκετά όμως με την εισαγωγή, ήρθε η ώρα να σας καταστήσω κοινωνούς αυτού του τεράστιου δημιουργήματος, απαραίτητο για κάθε κομουνιστή, αυτόνομο, αναρχικό ή οπαδό οποιασδήποτε εκδοχής της “ριζοσπαστικής δημοκρατίας” που φιλοδοξεί να διαμορφώσει ένα cognitive mapping της σύγχρονης πραγματικότητας, με στόχο βέβαια να τη μετασχηματίσει. Ιδού λοιπόν το έργο τέχνης, απολαύστε.
http://sxoliastesxwrissynora.wordpress.com/